Tæki & vélbúnaður

Vélar og tæki sem starfa rétt og eru í lagi vinna alltaf eins og eru mjög fyrirsjáanleg.

Það er auðveldara að tryggja öryggi við vélar en við flestar aðrar vinnuaðstæður. Það er hægt að gera með hlífum, skynjurum eða öðrum búnaði.

Það gilda lög og reglur um bæði nýjar og gamlar vélar. Huga þarf að öryggi véla um leið og þær eru hannaðar. Gera skal áhættumat á hönnunarstigi véla fyrir allan líftíma þeirra, það er hönnun, framleiðslu, flutning, uppsetningu, notkun, viðhald, þrif og að lokum förgun.

Nýjar vélar skulu vera CE merktar og með þeim á að fylgja samræmisyfirlýsing, þeim eiga einnig að fylgja íslenskar notkunar- og öryggisleiðbeiningar.

Gamlar vélar eiga að vera jafn öruggar og nýjar.

Dæmi um vélar eru:

• Flóknar framleiðslulínur
• Lyftarar
• Borvélar
• Vélsagir bandsagir
• Ýmis jarðvinnutæki
• Kranar og fleira

Vinnuveitanda ber að tryggja að vélar og tæki sem notuð eru hæfi verkinu sem á að framkvæma, séu hönnuð fyrir örugga notkun og séu búin nauðsynlegum hlífðarbúnaði þannig að starfsfólk sé varið gegn meiðslum. Einnig skal vinnuveitandi ganga úr skugga um að vélar og tæki sem notuð eru séu í samræmi við kröfur og reglugerðir sem gilda um þær eða þau.

Þá skal vinnuveitandi tryggja að starfsfólk fái þjálfun og upplýsingar um þær vélar og þau tæki sem notuð eru við vinnuna.

Framleiðandi er sá sem framleiðir vél eða tæki eða setur vélahluta saman þannig að úr verður starfræn heild.

Framleiðandinn ber ábyrgð á að búnaðurinn sé í samræmi við kröfur reglugerða og sé öruggur þegar hann er í notkun.  Honum ber að fjarlægja hættur og eða minnka þær eins og kostur er.  Einnig að veita upplýsingar um notkun og upplýsa notendur um þær hættur sem geta verið samfara notkun.  Hann þarf að skýra frá því hvaða þjálfun þurfi og hvaða persónuhlífar þarf að nota þegar vélin/tækið er í notkun. Hann skal sjá til þess að vélarnar séu CE merktar.

Innflutnings- eða söluaðila (sá aðili sem setur vélina/tækið á markað) ber að ganga úr skugga um að vélin sé hönnuð og framleidd í samræmi við lög og reglugerðir, að gefin hafi verið út samræmisyfirlýsing fyrir vélina/tækið og að henni fylgi leiðbeiningar um notkun og viðhald á íslensku.

Reynslan hefur sýnt að ýmiss konar slysahætta fylgir vinnu við skurðgröft, grunna, efnistöku og annan gröft sem fylgir mannvirkjagerð. Þess vegna er mikilvægt að framkvæma áhættumat þar sem áhættur eru skilgreindar. Úr þeim má draga bæði með því að undirbúa verk sem best, beita réttum vinnubrögðum og ganga þannig frá á vinnustað að ekki skapist hætta fyrir starfsfólk eða aðra.

Eftirfarandi leiðbeiningum er ætlað að auðvelda hlutaðeigandi að haga umræddri vinnu þannig að slysahætta verði sem minnst.

Venjulega er dregið úr hættu á því að skurðir falli saman eða hrynji úr bökkum þeirra með því að hafa hæfilegan fláa. Gerð verður grein fyrir öryggiskröfum um jarðvegshalla við ólíkar aðstæður. Einnig verður notkun á skorðum lýst.  

Mikilvæg atriði áður en hafist er handa:

• Leita þarf upplýsinga um allar lagnir áður en byrjað er að grafa.
• Gæta verður varúðar þegar unnið er nálægt vinnuvélum, krönum og öðrum tækjum.
• Tilkynnið strax hlutaðeigandi ef skemmdir verða á jarðstrengjum eða lögnum.

Í 13. gr. laga um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum er kveðið á um að atvinnurekandi skuli tryggja að gætt sé fyllsta öryggis og góðs aðbúnaðar og hollustuhátta á vinnustað. Á það sérstaklega við framkvæmd vinnu, vinnustaðinn, vélar, tækjabúnað og hættuleg efni.

Þeir sem skipuleggja verk, framkvæma þau eða hafa eftirlit með þeim eiga að hafa þekkingu og reynslu af slíkri vinnu.  

Sá sem sér um framkvæmd verks á að sjá til þess að fyllsta öryggis sé gætt.  

Áður en byrjað er að grafa skurði eða þegar grafið er fyrir mannvirkjum er meðal annar nauðsynlegt að athuga eftirfarandi atriði: Eiginleika jarðvegsins, dýpt á uppgreftrinum, lengd hans og breidd, grunnvatnsstöðu, hve lengi skurðurinn eða grunnurinn verður opinn og hve mikið álag verður á bakkana. Í sumum tilfellum getur verið nauðsynlegt að gera jarðvegsrannsóknir. 

Til að koma í veg fyrir hrun í skurði er nauðsynlegt að hafa hæfilegan fláa eða nota skorður. Einnig má draga úr hættu á hruni með því að grafa skurði í eins stuttum áföngum og mögulegt er og ljúka lögn og fylla síðan. Einnig má draga úr hættu á hruni í skurðum og grunnum með því að leggja hæfilega þéttriðið net á hliðar og bakka. 

Þegar skurðir og grunnar eru grafnir skal hugað að því að þeir standi opnir í eins stuttan tíma og mögulegt er. Við uppgröft þarf að fara sérstaklega varlega og leggja efni ekki of nálægt bökkum skurða þannig að álag verði of mikið og hætta á að bakkinn hrynji. Álag frá vélum og titringur við uppgröftinn getur reynt mikið á bakka skurðarins. Því á að aka gröfu sem minnst í nánd við skurðinn og skal ávallt aka henni frá skurðinum þegar uppgreftri er lokið. 

Þegar skurðir eru með hallandi hliðum án skorða verður hallinn að vera það mikill að ekki sé hætta á hruni. Taka skal tillit til jarðvegsefna í hverju tilviki. Ef steinar skaga fram í hlíðum er mikilvægt að fjarlægja þá eða skorða vel til að gæta fyllsta öryggis. Ekki er hægt að setja algildar reglur um hver þessi halli eigi að vera. Mörg atriði skipta þar máli, svo sem samsetning jarðvegsins, dýpt skurðarins, fjarlægð frá umferð, fjarlægð frá mannvirkjum og fleira. 

Ef efnið er laust í sér þarf að skorða lóðrétta skurðveggi  á tryggilegan hátt annaðhvort með skorðum, hallandi bökkum eða beita öðrum ráðum sem gera vinnu í skurðinum örugga. Skorður eiga að vera nægjanlega sterkar til að geta staðist þann jarðþrýsting sem þær verða fyrir og komið þannig í veg fyrir að hliðar skurðsins geti fallið saman.

Þar sem grafið er í blautum leir eða/votum sandi í djúpum skurðum (undir grunnvatnsborði) er hætta á að botninn bresti eða vatn þrýstist upp af skurðbotni. Þegar aðstæður eru á þann veg á að nota þil. 

Þegar grafið er langsum meðfram halla geta skapast sérstakar aðstæður. Laghlutar, grunnvatn og mjúkur leir geta valdið sérstakri hættu, einkum þegar leir blandast  grunnvatni. Einnig er þörf á sérstakri aðgát fyrst eftir að frost fer úr jörðu og þegar jörð þiðnar á skömmum tíma. Við slíkar aðstæður er ráðlegt að fá ráðgjöf hjá þeim sem hefur góða jarðfræðilega þekkingu.

Þegar grafið er nálægt stoðvegg geta skapast vissar hættur. Nauðsynlegt er að fá ráðgjöf við slíkar aðstæður um hvort þurfi að skorða gröftinn og jafnvel stoðvegginn líka. Við aðstæður eins og sýndar eru á myndinni hér að ofan er bæði nauðsynlegt að skorða veggi og stoðvegg, 

Það efni sem kemur upp úr skurðinum eykur þrýsting á hliðar hans og á því að setja í sem mesta fjarlægð. Hún skal ekki vera minni en einn metri.

Lausir steinar geta hæglega runnið niður í skurðinn ef efnið er of nálægt. Það á einnig að vera hægt að ganga á tryggan hátt eftir bökkum skurðarins án þess að skapa hættu á að þeir hrynji yfir þann sem kann að vera við vinnu í skurðinum. 

Þegar skorður eru fjarlægðar á að reyna að haga vinnubrögðum þannig að þeir sem vinna við það þurfi ekki að vera ofan í skurðinum.  

Í öllum skurðum, sem eru dýpri en einn meter, á að nota að minnsta kosti einn stiga á hverju vinnusvæði til að auðvelda mönnum að fara niður í skurð eða grunn og upp aftur. Ef skurðir eru langir eiga að vera fleiri en einn stigi sem hægt er að nota. Stigar skulu ná frá botni skurðar og minnst einn metra upp fyrir bakka hans. 

Ef gera þarf hlé á vinnu þarf vinnusvæðið að vera vel afgirt og gengið frá því samkvæmt þeim reglum sem um það gilda.  

Þar sem unnið er við skurði þarf að vera góð lýsing. Setja skal upp aðvörunarbúnað vegna umferðar, ekki síst vegfarenda og barna. Í því sambandi má nefna aðvörunarskilti, aðvörunarljós, línu og búnað sem hindrar að fólk geti fallið ofan í skurði, til dæmis í myrkri.