Vinna barna og unglinga

Við mat á áhættu skal sérstaklega taka tillit til hættunnar sem getur stafað af reynsluleysi ungmenna og þess að þau hafa ekki náð fullum þroska. Ástæðan er sú að þau eru oft ekki í stakk búin að gera sér grein fyrir öllum áhættuþáttum í vinnuumhverfinu. Við mat á varúðarráðstöfunum skal jafnframt taka tillit til líkamlegra, lífrænna, efnafræðilegra og sálrænna áhrifa sem ungmenni geta orðið fyrir til lengri eða skemmri tíma á vinnustaðnum.

Við gerð áhættumats vegna starfa ungmenna þarf meðal annars að greina og meta:

• Hvaða verkefni ungmenni mega ekki vinna, til dæmis við hættulegar vélar og tæki, með hættuleg efni eða aðstæður sem hæfa ekki líkamlegu eða andlegu atgervi þeirra
• Hvaða verkefni þau mega einungis vinna undir eftirliti
• Skipulag vinnutíma, það er daglegan og vikulegan vinnutíma, lengd vinnuvakta og frídaga
• Þörf fyrir verkstjórn og fyrirkomulag hennar
• Þörf fyrir upplýsingar, leiðbeiningar og þjálfun og hvernig því er sinnt
• Forvarnir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi
• Hvort tekið er tillit til allra þarfa ungmenna með fötlun eða sérþarfir

Á grundvelli niðurstöðu áhættumatsins þarf að meta hver viðbrögð atvinnurekanda þurfa að vera til að tryggja öryggi og heilbrigði ungmennanna sem þar vinna. Atvinnurekandi kann að þurfa að bæta vinnuumhverfið með því annaðhvort að koma í veg fyrir áhættuna eða draga úr henni eins og frekast er unnt. Áætlun um forvarnir þarf að taka mið af þessu.

Þá þarf sérstaklega að gæta að eftirfarandi:

• Að hvorki sé um að ræða störf sem ungmenni mega ekki sinna né aðstæður sem hæfa ekki aldri þeirra og þroska
• Tryggja að ungmenni fái fullnægjandi kennslu og leiðbeiningar
• Eiga viðræður við fulltrúa starfsfólks, það er félagslegan trúnaðarmann og/eða öryggistrúnaðarmann, sem og ungmennin sjálf, um fyrirkomulag starfa þess
• Upplýsa foreldra og forráðamenn ungmenna um áhættu í starfi og forvarnaaðgerðir
• Tryggja að ungt starfsfólk njóti fullnægjandi heilsu– og öryggisverndar án tillits til ráðningarforms, starfshlutfalls eða ráðningartíma

• Hraðgengar vélar með beittum hlutum svo sem: bandsagir, hjólsagir bæði fyrir tré og járn, fræsarar, heflar, brýnsluvélar og bútsagir. Einnig stingsagir, klippur og borvélar sem taka yfir 13 millimetra bor.
• Höggvélar eða vélar með hreyfingu fram og til baka og pressur svo sem: stansar, spónlímingarpressur, kantlímingarpressur og aðrar loft- eða vökvaknúnar pressur. Eins ýmis konar plaststeypuvélar, formsteypuvélar, hellusteypuvélar, plastsprautuvélar, sorppressur og fatapressur.
• Vélar með opna valsa og snigla
• Grjótmulningsvélar, stórar hakkavélar og stórar skilvindur
• Keðjusagir, kjarrsagir og trjáklippur
• Nagla- og heftibyssur með þyngd heftis eða nagla yfir 0,3 grömmum
• Háþrýstitæki til hreingerninga, málningarhreinsunar, ryðhreinsunar og þess háttar sem starfa með þrýsting yfir 70 bör
• Sláttuvélar, jarðtætarar og snjóblásarar

Ungmennum er óheimilt að stjórna vinnuvélum nema þau hafi tekið próf til að stjórna slíkum vélum.

Ungmennum er einnig almennt bannað að stjórna dráttarvélum. Undantekning er gerð fyrir unglinga 15 ára og eldri utan vega ef þeir vinna í fjölskyldufyrirtæki (til dæmis á bændabýli), og á hún einungis við ef dráttarvélin er ekki tengd öðru tæki með drifskafti.

Unglingar 16 og 17 ára mega aka dráttarvél með tengibúnaði en án drifskafts á vegum og utan vega ef þeir hafa ökuréttindi eða sérstök réttindi frá Samgöngustofu til að aka dráttarvél.

Lyftur aðrar en fólkslyftur, kranar, pallalyftur, vinnulyftur, hengiverkpallar og vindur.

Smurning, hreinsun, viðgerðir og önnur vinna við hreyfla, vélar og tæki sem eru í gangi þar sem hreyfanlegir hlutir eru aðgengilegir og geta valdið slysi.

Til dæmis högghamrar, steypuvíbratorar og þess háttar vélar.

• Vinna nærri háspennuvirkjum eða línum sem hefur í för með sér hættu á rafmagnslosti
• Suða og brennsla
• Ljósbogasuða, logsuða og logskurður

Listi yfir vélar og tæki sem 16 -17 ára unglingar mega vinna með:

• Dráttarvélar, sem eru beintengdar vögnum eða tækjum án drifskafts, enda sé viðkomandi með sérstök réttindi til að aka dráttarvél
• Lyftarar sem ekki eru vélknúnir
• Garðsláttuvélar
• Bandslípivélar og heftibyssur með þyngd heftis yfir 0,3 gr
• Bónvélar
• Vinna með háþrýstitæki með styrk þrýstings allt að 150 bör (15 Mpa)
• Flokkunarvélar og þvottavélar til dæmis fyrir kartöflur notaðar við bústörf
• Stingsagir
• Léttir rafmagnshögghamrar að hámarki í 30 mínútur á dag þegar styrkur sveiflunnar er yfir 130 dB

Listi yfir vélar og tæki sem 15 ára og eldri mega vinna með hjá fjölskyldufyrirtækjum (viðauki 1 C í reglugerð um vinnu barna og unglinga):

• Dráttarvélar sem eru beintengdar vögnum eða tækjum án drifskafts
• Garðsláttuvélar á hjólum með haldrofa þar sem stjórnandinn gengur á eftir vélinni
• Garðsláttuvél með sæti fyrir stjórnandann. Vélin skal útbúin þannig að hreyfillinn stöðvast ef stjórnandinn fer úr stjórnsætinu.

• Létt fóðrun, hirðing og gæsla dýra
• Létt garðyrkjustörf (þar með talið í skólagörðum undir umsjón kennara) og við uppskerustörf án véla
• Hreinsun á rusli
• Létt fiskvinnslustörf, til dæmis létt röðun eða flokkun án véla
• Létt störf í sérverslunum og stórmörkuðum að frátalinni vinnu við greiðslukassa
• Móttaka á léttum vörum, pökkun, flokkun og röðun. Létt handavinna svo sem innpökkun á léttum vörum, að fægja eða pússa
• Minni háttar hreingerningar og leggja á borð. Flokkun og merking þvottar
• Létt handavinna við samsetningu, þó ekki lóðning, suða og vinna með hættuleg efni
• Málningarvinna og fúavörn með umhverfisvænum efnum, þó ekki sprautumálun
• Létt sendisveinastörf, til dæmis með dagblöð og auglýsingar. Sala dagblaða, blað- og póstburður
• Létt skrifstofustörf

Athuga ber að ofangreind upptalning er ekki tæmandi.

• Vinnutími á starfstíma skóla má vera tvær klukkustundir á skóladegi og tólf klukkustundir á viku þegar um er ræða vinnu sem fram fer á starfstíma skóla en utan skipulegs skólatíma.
• Vinnutími utan starfstíma skóla, svo sem í sumarleyfum, jóla- og páskaleyfum, má vera sjö klukkustundir á dag og 35 klukkustundir á viku
• Vinnutími barna, 14 og eldri, í starfsnámi sem er hluti af skólaskyldu, má vera allt að átta klukkustundir á dag og 40 klukkustundir á viku.
• Börn á aldrinum 13 – 14 ára mega ekki vinna á tímabilinu frá klukkan 20.00 – 6.00
• Börn á þessum aldri þurfa að lágmarki 14 klukkustunda samfellda hvíld á sólarhring og að lágmarki tveggja daga hvíld á hverju sjö daga tímabili. Æskilegt er að dagarnir séu samfelldir ef unnt er og að jafnaði taka til sunnudaga.

Börn sem eru 15 ára og eldri og starfa hjá fjölskyldufyrirtæki mega vinna við ákveðnar vélar og tæki sem annars eru bönnuð.

• Dráttarvélar sem eru beintengdar vögnum eða tækjum án drifskafts
• Garðsláttuvélar á hjólum með haldrofa þar sem stjórnandinn gengur á eftir vélinni
• Garðsláttuvél með sæti fyrir stjórnandann. Vélin skal útbúin þannig að hreyfillinn stöðvast ef stjórnandinn fer úr stjórnsætinu

Störf sem eru hluti af vinnuskóla og eru unnin undir leiðsögn leiðbeinanda:

• Sláttur í görðum með vélknúinni handsláttuvél með haldrofa. Nota skal öryggisskó, heyrnarhlífar og andlitshlífar
• Sláttur með vélorfi í görðum. Nota skal öryggisskó, heyrnarhlífar og andlitshlífar
• Dreifing tilbúins áburðar með handafli
• Burður húsdýraáburðar að plöntum
• Aðstoð á gæsluvöllum og í skólagörðum

Börn sem eru 15 ára og eldri og í skyldunámi mega sinna ákveðnum störfum sem annars eru þeim bönnuð þegar umrædd störf eru nauðsynlegur hluti af iðn- og starfsnámi.

Það getur átt við störf við hættulega vélar, hættuleg verkefni og hættuleg efni. Vinnan fer þá fram undir ströngu eftirliti hæfra einstaklinga sem gæta ýtrasta öryggi.

• Létt fóðrun, hirðing og gæsla dýra
• Létt garðyrkjustörf (þar með talið í skólagörðum undir umsjón kennara) og við uppskerustörf án véla
• Hreinsun á rusli
• Létt fiskvinnslustörf, til dæmis létt röðun eða flokkun án véla
• Létt störf í sérverslunum og stórmörkuðum að frátalinni vinnu við greiðslukassa
• Móttaka á léttum vörum, pökkun, flokkun og röðun. Létt handavinna svo sem innpökkun á léttum vörum og fægja eða pússa
• Minni háttar hreingerningar og leggja á borð. Flokkun og merking þvottar
• Létt handavinna við samsetningu, þó ekki lóðning, suða og vinna með hættuleg efni
• Málningarvinna og fúavörn með umhverfisvænum efnum þó ekki sprautumálun
• Létt sendisveinastörf, til dæmis með dagblöð og auglýsingar. Sala dagblaða, blað- og póstburður
• Létt skrifstofustörf

Athuga ber að ofangreind upptalning er ekki tæmandi talin.

• Vinnutími á starfstíma skóla má vera tvær klukkustundir á skóladegi og tólf klukkustundir á viku þegar um er ræða vinnu sem fram fer á starfstíma skóla en utan skipulegs skólatíma.
• Vinnutími utan starfstíma skóla, svo sem í sumarleyfum, jóla- og páskaleyfum, er átta klukkustundir á dag og 40 klukkustundir á viku.
• Vinnutími barna, 15 og eldri, í starfsnámi sem er hluti af skólaskyldu, má vera allt að átta klukkustundir á dag og 40 klukkustundir á viku.
• Börn sem eru 15 ára og eldri mega ekki vinna á tímabilinu frá klukkan 20.00 – 6.00
• Börn á þessum aldri þurfa að lágmarki 14 klukkustunda samfellda hvíld á sólarhring og að lágmarki tveggja daga hvíld á hverju sjö daga tímabili. Æskilegt er að dagarnir séu samfelldir ef unnt er og að jafnaði taka til sunnudaga.
• Reglur um vinnutíma ungmenna gilda ekki um vinnu við menningar, íþrótta og auglýsingastarfsemi en þar gilda sömu reglur og fyrir fullorðna. Þó skal ávallt haga vinnutíma og vinnutilhögun þannig að skólaganga raskist ekki.

Unglingar sem starfa hjá fjölskyldufyrirtæki, mega vinna við ákveðnar vélar og tæki sem annars eru bönnuð

• Dráttarvélar sem eru beintengdar vögnum eða tækjum án drifskafts
• Garðsláttuvélar á hjólum með haldrofa þar sem stjórnandinn gengur á eftir vélinni
• Garðsláttuvél með sæti fyrir stjórnandann. Vélin skal útbúin þannig að hreyfillinn stöðvast ef stjórnandinn fer úr stjórnsætinu

Störf sem eru hluti af vinnuskóla og eru unnin undir leiðsögn leiðbeinanda:

• Sláttur í görðum með vélknúinni handsláttuvél með haldrofa. Nota skal öryggisskó, heyrnarhlífar og andlitshlífar
• Sláttur með vélorfi í görðum. Nota skal öryggisskó, heyrnarhlífar og andlitshlífar
• Dreifing tilbúins áburðar með handafli
• Burður húsdýraáburðar að plöntum
• Aðstoð á gæsluvöllum og í skólagörðum

Unglingar mega sinna ákveðnum störfum sem annars eru þeim bönnuð þegar umrædd störf eru nauðsynlegur hluti af iðn- og starfsnámi.

Það getur átt við störf við hættulega vélar, hættuleg verkefni og hættuleg efni. Vinnan fer þá fram undir ströngu eftirliti hæfra einstaklinga sem gæta ýtrasta öryggi.

Vinnutími unglinga sem ekki eru í skyldunámi má ekki fara yfir átta klukkustundir á dag og 40 klukkustundir á viku.

Þegar vinna unglinga er liður í verklegu eða fræðilegu námi telst sá tími sem fer í kennslu til daglegs og vikulegs vinnutíma. Ef daglegur vinnutími er lengri en fjórar klukkustundir á unglingur rétt á að lágmarki 30 mínútna hléi á hverjum degi sem skal vera samfellt ef kostur er.

Næturvinna

Unglingar mega almennt ekki vinna á tímabilinu frá klukkan 22.00 – 6.00.

Undanþágur frá þeirri meginreglu eru eftirfarandi:

• Störf í bakaríi frá klukkan 4:00
• Störf á sölu- og veitingastöðum, kvikmynda- og leikhúsum eða við sambærilega starfsemi til klukkan 24:00
• Vinna á sjúkrastofnunum eða á sambærilegum stofnunum en heimilt er að vinna á milli klukkan 24:00 og 4:00 enda verði gætt sérstaklega að daglegum og vikulegum hvíldartíma. Unglingur skal eiga rétt á heilbrigðisskoðun vinni hann næturvinnu, frá 22.00-6.00, nema aðeins sé unnin næturvinna í undantekningartilvikum.
• Vinna við menningar, íþrótta og auglýsingastarfsemi en þar gilda sömu reglur og fyrir fullorðna. Þó skal ávallt haga vinnutíma og vinnutilhögun þannig að skólaganga raskist ekki.

Daglegur hvíldartími

Unglingur þarf að lágmarki tólf klukkustunda samfellda hvíld á sólarhring. Heimilt er að víkja frá því þegar um er að ræða vinnu sem skipt er upp yfir daginn og varir í stuttan tíma hverju sinni.

Vikulegur hvíldartími

Á hverju sjö daga tímabili skal unglingur fá að lágmarki tveggja daga hvíld. Æskilegt er að dagarnir séu samfelldir ef unnt er og að jafnaði taka til sunnudaga, nema tæknilegar og skipulagslegar ástæður réttlæta annað. Í þeim tilvikum má hvíldin þó aldrei vera styttri en 36 samfelldar stundir.

Heimilt er að víkja frá almennu reglunni um vikulegan hvíldartíma þegar um er að ræða vinnu unglinga á sjúkrastofnunum eða á sambærilegum stofnunum, störf við landbúnað, ferðamál eða við hótel- og veitingarekstur. Eins vinnu sem er skipt upp yfir daginn og fyrir því séu réttmætar ástæður. Þá þurfa unglingar að fá samsvarandi uppbótarhvíld og í síðasta lagi þannig að hann fái tvo samfellda frídaga á hverjum fjórtán dögum.