Samvinna atvinnurekenda & starfsfólks
Árangursríkt vinnuverndarstarf byggist á samvinnu atvinnurekanda og starfsfólks við að viðhalda og bæta öryggi og aðbúnað á vinnustöðum. Tilgangurinn er að koma auga á áhættur í vinnuumhverfinu og bregðast við þeim þannig að unnt sé að koma í veg fyrir vinnuslys, óhöpp og vanlíðan starfsfólks.
Mikilvægt er að vinnuverndarstarfið verði hluti af daglegri starfsemi vinnustaða þannig að það verði sýnilegt öllum sem þar starfa en markmið þess er meðal annars að:
- Vernda starfsfólk gegn hvers konar heilsutjóni sem stafa kann af vinnu þess eða vinnuskilyrðum
- Skipuleggja vinnu starfsfólks með það fyrir augum að verkefnin séu við hæfi
- Auka öryggi og draga þannig úr líkum á slysum og heilsutjóni
- Stuðla að andlegri og líkamlegri vellíðan starfsfólks
Það eru sömu lögmál sem gilda um árangur í vinnuvernd og gilda almennt um annan árangur í rekstri fyrirtækja og stofnana. Þýðingarmikið er að atvinnurekendur hafi skýra sýn um hvernig vinnustað þeir vilja bjóða starfsfólki sínu og að hún sé öllum sýnileg. Einnig þarf að setja fram skýr markmið og mælikvarða sem raungera þá sýn.
Þá þarf að vera hvatning og rými fyrir stöðugar umbætur enda þróun vinnustaða hröð sem hefur í för með síbreytilegar kröfur til starfa fólks.
Hverjir taka þátt í skipulagi vinnuverndarstarfs?
Atvinnurekandi ber ábyrgð á skipulagi vinnuverndarstarfs á vinnustöðum og mótun öryggismenningar. Í því felst meðal annars að tryggja þátttöku starfsfólks í vinnuverndarstarfinu og sjá til þess að gerð sé skrifleg áætlun um öryggi og heilbrigði á vinnustaðnum. Innleiðing á vinnuverndarstarfi, þar á meðal öryggismenningu, krefst skuldbindingar allra sem starfa á vinnustaðnum, það er atvinnurekanda, stjórnenda og starfsfólks.
Í því felst meðal annars að allt starfsfólk sé vel upplýst um:
- Hverjir taka þátt í skipulagi öryggismála á vinnustaðnum
- Hvernig brugðist er við slysum og óhöppum
- Hvert starfsfólk getur leitað telji þeir öryggi sínu ógnað
- Hvernig innleiðingin er á forvörnum
Lög um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum og reglugerð um skipulag og framkvæmd vinnuverndarstarfs kveða á um skipulag vinnuverndarstarfs á öllum vinnustöðum á innlendum vinnumarkaði.
Öryggistrúnaðarmenn, öryggisverðir og öryggisnefndir
Skipulag vinnuverndarstarfs fer eftir stærðum vinnustaða. Lögin um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum og reglugerð um skipulag og framkvæmd vinnuverndarstarfs gera þannig misjafnar kröfur til vinnustaða eftir fjölda þeirra sem starfa þar á ársgrundvelli.
Þegar starfsmannafjöldi er sveiflukenndur er miðað við meðalfjölda næsta árs á undan en þó tekið tillit til aukningar eða minnkunar á umsvifum vinnustaðarins.
Á vinnustöðum þar sem starfa færri en tíu starfsmenn skal atvinnurekandi stuðla að góðum aðbúnaði og öryggi á vinnustað í nánu samstarfi við starfsfólk sitt. Í því skyni að tryggja góðan aðbúnað á vinnustað getur það verið góð venja að fela einstökum starfsmönnum það hlutverk að taka virkan þátt í vinnuverndarstarfi vinnustaðarins, hvort sem það er gert með því að tilnefna sérstaklega öryggisvörð eða kjósa öryggistrúnaðarmann eða með öðrum hætti.
Á vinnustöðum með 10 – 49 starfsmenn þarf starfsfólk að kjósa einn úr sínum hópi sem öryggistrúnaðarmann og atvinnurekandi tilnefnir einn fulltrúa af sinni hálfu sem öryggisvörð ef hann getur ekki sjálfur sinnt því hlutverki.
Fulltrúi atvinnurekanda sem gegnir hlutverki öryggisvarðar þarf að hafa skýrt umboð til að taka ákvarðanir og framkvæma aðgerðir á sviði vinnuverndar.
Þegar starfsmannafjöldinn er 50 starfsmenn eða fleiri er stofnuð sérstök öryggisnefnd. Starfsfólk kýs þá að lágmarki tvo fulltrúa úr hópi starfsfólks og atvinnurekandi tilnefnir að lágmarki tvo öryggisverði fyrir sína hönd í nefndina.
Þegar aðstæður eru þannig að líkur eru á að öryggisnefnd hafi ekki nægilega yfirsýn yfir allt starfsfólkið, svo sem þegar starfsstöðvar eða útibú eru á fleiri en einum stað eða sjálfstæðar starfseiningar, er æskilegt að stofnuð sé fleiri en ein öryggisnefnd. Að öðrum kosti gæti starfsfólk kosið sér öryggistrúnaðarmann og atvinnurekandi tilnefnt öryggisvörð á einstökum starfsstöðvum eða starfseiningum.
Þetta eru lágmarkskröfur sem ákveðnar eru í lögum um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum en vinnustöðum er frjálst að virkja fleira starfsfólk til að taka þátt í innra vinnuverndarstarfi þeirra.
Mikilvægt er að tryggja aðgengi öryggistrúnaðarmanna, öryggisvarða og fulltrúa í öryggisnefndum að fræðslu um vinnuvernd og þá sérstaklega um þá áhættuþætti sem mest reynir á hjá vinnustaðnum. Enn fremur skal atvinnurekandi sjá til þess að þeir sem eru valdir til þessara starfa fái hæfilegan tíma til þess að sinna þeim vel.
Hlutverk þeirra er meðal annars að koma að gerð áætlunar um öryggi og heilbrigði á vinnustöðum og stuðla að góðu vinnuverndarstarfi innan vinnustaðarins.
Kosning öryggistrúnaðarmanna og tilnefning öryggisvarða
Starfsfólk kýs sér öryggistrúnaðarmenn úr hópi þess en kjörgengt er allt starfsfólk nema stjórnendur. Á sama hátt hefur allt starfsfólk nema stjórnendur kosningarétt án tillits til ráðningarforms, ráðningartíma og starfshlutfalls. Kosning öryggistrúnaðarmanna skal að jafnaði vera til tveggja ára í senn.
Félagslegir trúnaðarmenn starfsfólks eða trúnaðarmenn viðkomandi stéttarfélaga sjá um undirbúning og framkvæmd kosninga öryggistrúnaðarmanna. Kosning öryggistrúnaðarmanna getur farið fram með skriflegri atkvæðagreiðslu eða á starfsmannafundi. Slíkur starfsmannafundur þarf að vera boðaður með að lágmarki tveggja daga fyrirvara og öllu starfsfólki gefinn kostur á þátttöku.
Samvinna
Samvinna atvinnurekanda, stjórnenda og starfsfólks um öryggi og heilbrigði á vinnustöðum er lykillinn að góðum og öruggum vinnustað til að vinna á. Lögin um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum kveða því á um slíka samvinnu og gefa þannig starfsfólki kost á að hafa áhrif á öryggi og heilbrigði á vinnustað þess. Samstarfið getur varðað störfin sjálf, vinnuumhverfið og vinnustaðamenninguna.
Þýðingarmikið er að öryggisnefndir, öryggistrúnaðarmenn og öryggisverðir fái hlutdeild í skipulagningu vinnuverndarstarfsins þegar verið er að móta skýra sýn á öryggismenningu vinnustaðarins. Á það jafnt við um líkamlegt eða félagslegt öryggi. Enn fremur skiptir máli að samvinna sé til staðar um mótun markmiða og mælikvarða til að unnt sé að fylgjast með árangri vinnustaðarins á þessu sviði og að þær aðgerðir sem ráðist hefur verið í beri tilætlaðan árangur við að tryggja öryggi og heilsu starfsfólksins.
Síðast en ekki síst þarf samvinnan að lúta að eftirfylgni með þeim ráðstöfunum sem þegar hefur verið gripið til í því skyni að ganga úr skugga um að þær séu enn í lagi eða viðeigandi.
Stjórn á áhættuþáttum
Allir vinnustaðir þurfa að hafa stjórn á áhættuþáttunum í umhverfi sínum. Í því felst meðal annars að greina hættur sem geta valdið tjóni eða skaða og meta alvarleika þeirra og líkur á að þær valdi starfsfólki heilsutjóni. Síðan þarf að skilgreina og innleiða forvarnir sem koma í veg fyrir hætturnar eða draga úr þeim eins og frekast er kostur sé ekki unnt að koma í veg fyrir þær.
Greina þarf og meta bæði sýnilegar og ósýnilegar hættur í vinnuumhverfinu. Sýnilegar hættur geta verið hlífðarlaus tækjabúnaður, hættulegar efnablöndur eða óheppileg vinnuaðstaða. Ósýnilega hættur geta verið streita, tímapressa, erfið samskipti og óljóst skipulag. Þá leynast oftar en ekki áhættur í menningu vinnustaðarins þangað sem augað nær ekki til.
Allir þurfa að fá tækifæri til að axla ábyrgð þannig að unnt sé að tryggja gott og heilsusamlegt vinnuumhverfi. Atvinnurekandi og stjórnendur vinnustaðarins þurfa að sjá til þess að gripið sé til viðeigandi úrbóta þar sem þörf er á. Enn fremur skiptir máli að þeir séu meðvitaðir um þá öryggismenningu sem ríkir á vinnustaðnum og hvaða áhrif þeir hafa á hana.
Öryggismenning vinnustaða endurspeglar oftar en ekki viðhorf, skoðanir og upplifun starfsfólks á vinnustað og stundum fer hún ekki saman við stefnu eða sett viðmið, svo sem hvernig starfsfólk talar um eða við hvort annað. Stundum þarf að byrja á að breyta viðhorfum sem eru til þess fallin að breyta hegðun starfsfólks sem aftur getur breytt menningunni. Í þessu sambandi er jafnframt mikilvægt að tryggja sálfræðilegt öryggi starfsfólks þannig að það þori að stíga fram og upplýsa um atvik þar sem hlutirnir eru ekki í lagi.
Gott er að vera meðvitaður um að unnt er að nýta ýmsar viðurkenndar aðferðir stjórnunar við mótun á þeirri stefnu sem vinnustaðurinn vill taka í vinnuverndarmálum. Það á einnig við um skilgreiningu markmiða og mælikvarða svo unnt sé að meta hvort þær forvarnaraðgerðir sem innleiddar hafa verið skili viðunandi árangri.
Starfsfólk þarf einnig að verið reiðubúið að taka virkan þátt í að koma á skipulögðu vinnuverndarstarfi á vinnustaðnum þannig að sjónarmið þess verði hluti af menningu vinnustaðarins og efli þannig öryggisvitund þess. Í því felst meðal annars að taka þátt í vinnu við áhættumatið og virða þær reglur sem settar eru til að koma í veg fyrir hætturnar auk þess að bera ábyrgð á eigin vellíðan í starfi.